Sierpik koronowaty (Serratula coronata) jest wieloletnią rośliną, dorastającą do 1,5 m, należącą do rodziny astrowatych (Asteraceae), o podobnych właściwościach jak szczodrak krokoszowaty (Rhaponticum carthamoides). Jednak zakres jego występowania w stosunku do szczodraka jest zdecydowanie większy i rozciąga się od Europy Środkowej, poprzez Azję Wschodnią, aż do Afryki Północnej. Można go spotkać na Ukrainie, Kaukazie – szczególnie znany we florze Azerbejdżanu, Syberii, Dalekim Wschodzie, Mongolii, Chinach, Korei i Japonii.
Może występować w pojedynczych stanowiskach jak również tworzy niekończące się łany. Podmokłe łąki, doliny dużych rzek, bagna, obrzeża stawów i lasów, to typowe siedliska występowania sierpika. Poza tym sierpika można spotkać także na zboczach gór, które porasta do wysokości 1600 m n.p.m. Pędy w zależności od wieku rośliny zwieńczone są jednym lub kilkoma fioletowo-liliowymi kwiatami, często dość zagęszczonymi. Sierpik kwitnie od sierpnia do października, dobrze rośnie w pełnym słońcu, a za optymalne dla wzrostu i rozwoju uważa się gleby przepuszczalne, zasobne w próchnicę, a także torfowiska o wysokiej wilgotności (17-36%). Nadaje się również do ogrodu polnego, gdzie można go naturalizować. Gatunek ten jest hermafrodytą (ma zarówno męskie, jak i żeńskie narządy) i jest zapylany przez owady. Pomimo prac badawczych nad sierpikiem odbywających się m.in. w Rosji, Azerbejdżanie roślina ta jest nadal niedostatecznie poznana, ale pierwsze wyniki są bardzo obiecujące. Identyfikacja gatunków z rodziny serratula jest bardzo skomplikowana, odbywa się głównie poprzez badanie typu pyłków, liczbę chromosomów wraz z układem różyczki, serie pappus (puch kielichowy), filary itp. Począwszy od ostatniej dekady XX wieku nastąpił postęp w taksonomii szczególnie ze względu na molekularne badania filogenetyczne. Ostatnie badania filogenezy molekularnej wykazały, że rodzaj Serratula, w tradycyjnym rozumieniu, nie jest grupą monofiletyczną (pochodzenie danej grupy systematycznej roślin lub zwierząt od wspólnego przodka w jednej linii ewolucyjnej), szczególnie rodzaj Klasea jest obecnie rozpoznawany jako odrębny od Serratula w ścisłym znaczeniu.
WLAŚCIWOŚCI I SKŁADNIKI AKTYWNE SERRATULA CORONATA
Skuteczność naturalnych produktów o potencjale zdrowotnym opiera się na działaniu i sile ich aktywnych składników. Przeprowadzone analizy fitochemiczne Sierpików wykazały, że wśród nich występują ekdysony – steroidowe hormony syntetyzowane przez wiele roślin (fitoekdyson). Ekdysony kumulują się w tkankach, które są najważniejsze dla przeżycia rośliny, w większych ilościach występują w liściach i kwiatach, natomiast w mniejszych – w łodygach, korzeniach i nasionach. Wyróżnia się dwa najważniejsze mechanizmy działania ekdysonów. Pierwszy, genomowy, polega na oddziaływaniu tych związków na swoiste receptory (EcR) i drugi, niegenomowy (membranowy). Sierpik koronowaty podobnie jak Szczodrak Krokoszowaty, dzięki dużej zawartości ekdysteroidów jest rośliną wybitnie adaptogenną. Dziko rosnący sierpik uzyskuje pełną aktywność farmakologiczną po 9-12 latach, a taki z uprawy już w 5-6 roku po posadzeniu. Zawartość związków aktywnych głównie ekdysteroidów w dziko rosnącym Szczodraku to ok. 0,12-0,57%, natomiast zawartość tych samych związków w Sierpiku Koronowatym to aż 0,31-1,15%, czyli dwukrotnie więcej. Oznacza to, że preparaty z Sierpika mogą z powodzeniem zastąpić te otrzymywane ze Szczodraka Krokoszowatego, przy czym dawkę stosuje się o połowę mniejszą.
Fitoekdysteroidy są szeroko rozpowszechnione w świecie roślinnym. Są to naturalne związki o korzyściach terapeutycznych zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Tymczasem dwa rodzaje: Rhaponticum i Serratula traktowane są jako główne źródła fitoekdysteroidów w Asteraceae, a 20-hydroksyekdyson uważany jest za najważniejszy z nich.
Z Serratula coronata L wyizolowano siedem fitoekdysteroidów. Jednym z nich jest nowy fitoekdysteroid, 3-epi-20-hydroksyekdyson. Oprócz typowych ekdysteroidów sierpika koronowatego: 20-hydroksyekdysonu, ekdyzonu, ajugasteronu C i polipodyny B, z tego gatunku po raz pierwszy wyizolowano dwa kolejne ekdysteroidy, 22-octan 20-hydroksyekdyzonu i taksysteron. Przeprowadzona analiza składników ektysteroidowych i nieorganicznych wśród kilku gatunków roślin m.in. Serratula coronata, wykazała nadzwyczajnie wysoki poziom 20-hydroksyekdyzonu (2,3%, w kwietniu), a badane rośliny Serratula dawały minimum 20-hydroksyekdyzonu w czerwcu. Korzystny termin zbioru sugerowany jest na lipiec i sierpień, poprzez kwitnienie tych roślin. Ponadto zawartość wapnia w sierpiku koronowatym wynosiła od 2,2% do 3,8%, co jest wartością wysoką w porównaniu z innymi roślinami leczniczymi. Zawartość Fe, Mn i Mg w Serratula coronata jest wysoka, nawet wyższa niż w Leuzea carthamoides. Ekdysteroidy biorą udział w życiowych czynnościach prawie wszystkich rodzajów żywych organizmów, wypełniając różnorodne funkcje. W większości przypadków pochodzą od roślin, gdzie realizuje się ich biosynteza z niżej występującym ogniwem łańcucha pokarmowego. Ekdysteroidy były stosowane od 1985 r. przez azjatyckich kulturystów. Wskazania do stosowania preparatów opierały się na działaniach: anabolicznym oraz adaptogennym. W tym czasie przeprowadzono również wiele badań na innych sportowcach obu płci, jak również na zwierzętach m.in. kaczkach rasy pekińskiej hodowanych na mięso. Za każdym razem stwierdzono, że ekdysteroidy wykazują korzystny wpływ zarówno na ludzi, jak i na zwierzęta. Są one najwyraźniej nietoksyczne dla ssaków i przypisuje się im szeroki zakres korzystnych właściwości farmakologicznych. Liczne prace badawcze wykazały rozległe właściwości ekdysteronu:
- Właściwości anaboliczne -wzrost beztłuszczowej masy mięśniowej i redukcja tkanki tłuszczowej, wzrost rozmiarów ciała. W badaniach in vivo wykazano, że przyrost masy ciała po zastosowaniu fitoekdysonów wyniósł od 5 do 20%.
- Wzmacniające – redukcja zmęczenia i apatii oraz działanie energetyzujące i witalizujące. Badania farmakologiczne tych związków, z udziałem ludzi, wykazały efekt wzmacniający organizm. – Małe dawki 20-hydroksyekdysonu (0,02 μg/kg/dzień) mogą powodować łatwiejsze przyswajanie pokarmów przy zredukowanej diecie. – Odnotowano również zwiększenie wydolności fizycznej po stosowaniu tego związku w innych badaniach in vivo i poprawy siły mięśniowej – Wpływ na biosyntezę białek (dla kulturystyki, AIDS, pacjentów z chorobami nowotworowymi itp.) U sportowców wyczynowych przy długotrwałym i wyczerpującym treningu występuje obniżenie ilości immunoglobulin IgA i IgG – białek odpowiadających za odporność organizmu na zakażenia. Suplementacja fitoekdysonami przywracała poziom immunoglobulin do podstawowego stanu fizjologicznego, zwiększając jednocześnie wydolność wysiłkową o 15-20%.
- Poprawa funkcjonowania układu nerwowego.
- Stabilizacja poziomu glukozy we krwi.
- Regulacja poziomu insuliny we krwi.
- zapobiega gromadzeniu tłuszczu zapasowego.
- Stymulacja procesów regeneracyjnych i naprawczych wszystkich tkanek.
- Stabilizacja błon komórkowych.
- Działanie antyoksydacyjne.
- Działanie antydepresyjne, a także ochrona organizmu przed stresem oraz poprawa sprawności fizycznej i seksualnej.
- Silne działanie przeciwzapalne.
- Silne działanie antykataboliczne – ogranicza stężenie oraz aktywność kortyzolu.
- Wzrost wydolności tlenowej organizmu.
- Działanie antyarytmiczne.
- Działanie immunomodelujące.
- Dzialanie hipocholesterolemiczne.
- Działanie hepatoprotekcyjne (D-hipowitaminoza, hipercholesterolemia, zatrucie wątroby, zwiększone obciążenie fizyczne)
INNE ZASTOSOWANIA EKDYSTEROIDÓW
Wysokie stężenie ekdysteroidów w sierpiku zwiększa możliwość ich wykorzystania w produktach farmaceutycznych i kosmetycznych. Badania wykazały pozytywny wpływ kremu zawierającego ekdysteroidy na zmiany jakości życia oraz korzystny wpływ na zmniejszenie objawów łojotokowego zapalenia skóry. Aplikacja kremu z fitoekdysteroidami spowodowała istotne złagodzenie objawów w zakresie swędzenia, bólu lub pieczenia w miejscach dotkniętych chorobą, w porównaniu z wcześniejszymi objawami.
Ekdysteroidy są również uważane za dodatki nutraceutyczne do produktów spożywczych. Co więcej, perspektywiczne wykorzystanie ekdysteroidów jest obiecujące w genetyce . Na bazie ekdysteroidów z Serratula opracowano szereg preparatów-biostymulatorów – dla drobiu, entomologii rolniczej oraz jako suplementy diety dla osób chorych i zdrowych.
Preparaty zawierające ekdysteroidy przeżywają boom i zarówno produkty OTC, jak i liczne techniki preparatów można znaleźć w Internecie. Resumując – zażywanie preparatów z Sierpika powoduje wzrost wydolności tlenowej organizmu, wzrost beztłuszczowej masy mięśniowej i redukcję tkanki tłuszczowej, redukcję zmęczenia i apatii, poprawę siły mięśniowej, jak również działa energetyzująco i witalizująco na nasz organizm.
- Postępy Fitoterapii 1/2012, s. 15-21*Gerard Nowak, Arletta Moroch, Maria Urbańska, Joanna Nawrot, Lidia Ratajczak, Renata Dawid-Pać. Ekdysony roślinne. Katedra i Zakład Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
- Postępy Fitoterapii 1/2013, s. 17-21Monika Morąg1, *Gerard Nowak1, Anna Michalak. Liście Serratula quinquefolia M.B. nowym źródłem arbutyny The leaves of Serratula quinquefolia M.B. as a new arbutin source Katedra i Zakład Naturalnych Surowców Leczniczych i Kosmetycznych, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
- Serratula coronata (Asteraceae) – a new species record for the flora of Azerbaijan Arzu Y. HUSEYNOVA, Parvin N. AGHAYEVA, Parvana Kh. QARAKHANI, Valida M. ALI-ZADE Institute of Botany, National Academy of Sciences of Azerbaijan Badamdar Highway 40, Baku AZ1004, Azerbaijan
- http://fitostar.pl/leuzea/natura_zwiazkow
- https://zdrowie831.wordpress.com/2017/01/27/niezle-ziolka-czesc-8/
- https://second.wiki/wiki/serratula_coronata
- https://pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Serratula+coronata
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10389301/Kwiecień 1999;69(2):72-6.[Składniki gatunku serratula; badanie przesiewowe pod kątem ekdysteroidów i składników nieorganicznych niektórych roślin Serratula] M Batori 1, H Kalász , SA Csikkelné , I Mathe
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15030920/ 2004 marzec;75(2):162-7.Monitorowanie aktywności antyoksydacyjnej ekstraktów pochodzących z różnych gatunków Serratula oraz izolacja flawonoidów z Serratula coronata Maria Batori 1, István Zupko , Attila Hunyadi , Eszter Gácsné-Baitz , Zoltán Dinya , Peter Forgó
- https://doi.org/10.15407/ukrbotj76.01.06 ukr. Nerw. J. 2019, 76(1): 67-707 Rekordy florystyczne Serratula coronata ( Asteraceae ) – nowy rekord gatunkowy dla flory Azerbejdżanu Huseynova AY, Aghayeva PN, Qarakhani P.Kh., Ali-zade VM Instytut Botaniki Narodowej Akademii Nauk Azerbejdżanu, Badamdar Highway 40, Baku AZ1004, Azerbejdżan 2020 Luty; 128: 170-176. doi: 10.1016/j.rvsc.2019.11.012. Epub 2019 28 listopada. Fitoekdisteroidy z Serratula coronata podczas hodowli kaczek Danis Chazijew 1, Chulpan Galina 2, Rinat Gadiew 3, Farit Valitov 4, Gulszat Gumarowa 3, Ilgiz Galyautdinov 5
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/?term=Serratula+coronata
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32899750/2020 września 4;17(18):6453. doi: 10.3390/ijerph17186453.Separacja i charakterystyka HPLC aktywnych naturalnych steroidów w standaryzowanym ekstrakcie z ziela Serratula coronata o działaniu przeciwłojotokowym Marta Napierała 1, Joanna Nawrot 2, Justyna Górnowicz-Porowska 2, Ewa Florek 1, Arletta Moroch 2, Zygmunt Adamski 3, Anna Kroma 2, Izabela Miechowicz 4, Gerard Nowak
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11755058/2002 Luty;32(2):161-5. doi: 10.1016/s0965-1748(01)00106-0.Fitoekdysteroidy z soku Serratula coronata L. (Asteraceae)VN Odinokov 1, IV Galyautdinov , DV Nedopekin , LM Chaliłow , AS Szaszkow , VV Kaczała , L Dinan , R Lafont
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10389301/ Kwiecień 1999;69(2):72-6.[Składniki gatunku Serratula; badanie przesiewowe pod kątem ekdysteroidów i składników nieorganicznych niektórych roślin Serratula][Artykuł w Hu]M Batori 1, H Kalász , SA Csikkelné , I Mathe